CKE 2005 Oryginalny arkusz maturalny 2-ZR Historia, Matura
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Miejsce
na naklejkę
z kodem szkoły
dysleksja
MHI-R1A1P-052
EGZAMIN MATURALNY
Z HISTORII
Arkusz II
POZIOM ROZSZERZONY
Czas pracy 150 minut
ARKUSZ II
MAJ
ROK 2005
Instrukcja dla zdającego
1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 20stron.
Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu
nadzorującego egzamin.
2. Arkusz zawiera dwie części. Część pierwsza arkusza wymaga
analizy materiałów źródłowych, a część druga napisania
krótkiego wypracowania na jeden z podanych tematów.
3. Czynności zaplanuj tak, aby możliwe było rozwiązanie zadań
z obu części arkusza w ciągu 150 minut.
4. Rozwiązania zadań zamieść w miejscu na to przeznaczonym.
5. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
6. Nie używaj korektora.
7. Błędne zapisy przekreśl.
8. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
9. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie
wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla
egzaminatora.
10. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL.
Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne
zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz właściwe.
Za rozwiązanie
wszystkich zadań
można otrzymać
łącznie
50 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed
rozpoczęciem pracy
tylko
OKE Kraków,
O
KE Wrocław
PESEL ZDAJĄCEGO
KOD
ZDAJĄCEGO
2
Egzamin maturalny z historii
Arkusz II
Temat arkusza:
Społeczeństwo polskie XIII-XX w.
–
bariery społeczne i awans,
mobilność i struktura społeczna.
I. HISTORIA NOWOŻYTNA - OKRES STAROPOLSKI XVI-XVIII w.
Źródło A
Tabl. Struktura stanowa ludności Korony u schyłku XVI w
.
Stany
Ogółem
Wielkopolska Małopolska
Mazowsze
Prusy
Królewskie
w tys.
%
w tys.
%
w tys.
%
w tys.
%
w tys.
%
Ogółem
2977,5 100,0 1016,5 100,0 983,8 100,0 679,9 100,0 297,3 100,0
chłopi
1981,3 66,6
700,3
68,9 677,6
68,9 424,4
62,4 179,0 60,2
mieszczanie
718,7 24,1
256,1
25,2 258,4
26,3
95,7
14,1 108,5 36,5
szlachta
271,8
9,1
57,4
5,6
45,7
4,6 158,9
23,4
9,8
3,3
duchowieństwo
5,7
0,2
2,7
0,3
2,1
0,2
0,9
0,1
.
.
Uwaga:
dane nie obejmują Żydów, dane dla Prus Królewskich bez duchowieństwa.
[w:]
Historia Polski w liczbach
, t. I,
Państwo, społeczeństwo
, wyd. GUS, Warszawa 2003, s. 77
Źródło B
B. Paprocki,
Herby rycerstwa polskiego
(1584)
wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858, s. 414-416
Bartosz Paprocki
(ok. 1543-1614), szlachcic, historyk i heraldyk, autor herbarza „Herby rycerstwa polskiego”.
O klejnocie (
herbie
)
Dąbrowa
starodawnym [...]. Najznaczniej od czasów dawnych
wspominają różne skrypta dom
Rostkowskich
, możny w mazowieckim księstwie, z którego
wiele mężów zasłużonych bywało [...]. Jan Kostka (
Rostkowski
) na Rostkowie był wieku
mego także kasztelanem zakroczymskim, który z Kryską zostawił syna, męża godnego. Dom
Łosiów
starodawny i znaczny na Mazowszu, i na dobrzyńskiej ziemi. [...]. Dom
Zgierskich
na Mazowszu starodawny i znaczny, z którego idą
Kiszkowie
, w Litwie dom możny. [...]
Seczymińscy
w Prusiech dom starodawny od Starogarda.
Morawscy
w ciechanowskim
powiecie.
Budzyńscy
w makowskim powiecie dom rozrodzony.
Dąbrowscy
także dom
rozrodzony.
Źródło C
W. Nekanda Trepka,
Liber generationis plebeanorum
(„Liber chamorum”)
[Księga rodowodowa plebejów]
opr. R. Leszczyński, Wrocław 1995, s. 76, 145, 167, 330, 395
Walerian Nekanda Trepka
(ok. 1583 – ok. 1640) szlachcic, genealog amator, przez wiele lat zbierał, głównie z terenu
Małopolski, informacje o osobach lub rodzinach, w których szlachectwo wątpiono.
Bielecki
nazwał się Jan [...]. Ten kupił Biełkę wioskę pod Stryjem circa (
około
) 1619
i Bieleckim dopiero się począł zwać, udając, że bękart był czyjsi [...].
Gniewięcki
nazwał się był rzeźnik w Krakowie, który wołami kupczył [...] do Śląska.
Bogaty był, a że kupił w krakowskiej ziemi Gniewięcin, z czego zwał się Gniewięckim [...].
Chroślicki
nazwał się Jan, chłopski syn. Służąc u szlachty w sendomierskiej ziemi,
pojął był Chroślicką, dziedziczkę spłachcia (
spłacheć – część jakiegoś obszaru
) jednego
w Chroślicach u Skrzynna, i po tej żenie tak się nazwał. [...]
Radwańskimi
zową się Ćwiekowie [...], a że kupił ociec ich w Radwanowicach
spłacheć trzy mile od Krakowa, stąd nazwał się Radwańskim.
Egzamin maturalny z historii
3
Arkusz II
Szadurski
nazwał się miejski synek z Kalisza. Pojął w Robczycach [...] wdowę, która
po mężu miała do 20 tysięcy, a że doplątał się tak bogatego ożenienia, pomyślał udać się za
szlachcica [...].
Źródło D
J. Le Laboureur de Bleranval,
Relacja z podroży do Polski …,
(1647)
[w:] J. A. Wilder,
Okiem cudzoziemca. Ze wspomnień cudzoziemców o dawnej Polsce,
Warszawa 1959, s. 74-76
Jean Le Laboureur de Bleranval
(1623-1675), Francuz, znalazł się w orszaku towarzyszącym Marii Ludwice, żonie
Władysława IV (później Jana Kazimierza), do Polski w 1646 r.
Nie ma trzeciego stanu w Polsce, gdyż lud, z wyjątkiem trzech głównych miast:
Krakowa dla Polski, Wilna dla Litwy i Gdańska dla Prus, z których każde ma swoje głosy, nie
bierze udziału w głosowaniu do Stanów Królestwa. Cały rząd należy do szlachty
i duchowieństwa, oni panują nad gminem. Jednakże mieszczanie większych miast [...]
stanowią rodzaj pośredni między szlachtą i ludem, gdyż to, co posiadają, należy wyłącznie do
nich. Chłopi, którym nie przysługują żadne przywileje, nie mają prawa opuścić bez
zezwolenia pana jego ziemi [...]; są oni przywiązani do ziemi i uważani za jej część. [...] Tym
ostatnim (
mieszczanom
w Krakowie, bogatym rzemieślnikom i kupcom, urzędnikom sądowym
lub rajcom miejskim
) brak tylko miana szlachciców, gdyż mają ich minę, zamożność
i obyczaje. Dążeniem wszystkich uczciwych ludzi [...] jest otrzymać szlachectwo [...].
Źródło E
Prawo o miastach z 18 kwietnia
1791 r.
[w:]
Konstytucja 3 maja 1791
, opr. J. Kowecki, Warszawa 1983, s. 111, 114-117
Artykuł I O miastach
11.
Tak z urodzenia szlachcie, jako i obywatelom stanu miejskiego tym, którzy potem do
zaszczytu szlachectwa przypuszczonymi zostaną, przyjęcie obywatelstwa miejskiego, w nim
znajdowanie się, sprawowanie urzędów, prowadzenie wszelkiego handlu, utrzymywanie
jakiegokolwiek bądź rękodzieł nic bynajmniej odtąd szkodzić ani uwłaczać nie będzie im
samym ani ich następcom w tymże zaszczycie szlachectwa i prerogatyw do niego
przywiązanych.
Artykuł II O prerogatywach mieszczan
4.
Po odbytej dwuletniej wysłudze publicznej [...] od miast (
wybrani
) plenipotenci na
następnym sejmie zaraz nobilitowani być powinni [...].
5.
Wolno odtąd jest i będzie każdemu mieszczaninowi dóbr ziemskich [...] dziedzicznym
prawem nabywać [...].
6.
Który z mieszczan kupi całkowitą wieś lub miasteczko prawem dziedzicznym [...] na
najpierwszym sejmie [...] nobilitowany zostanie.
7.
Prócz tego na każdym sejmie 30 osób z mieszczan posesyje dziedziczne w miastach
mających do zaszczytu szlacheckiego przypuszczonych być ma [...].
8.
[...] któżby dosłużył się rangi sztabs-kapitana lub kapitana chorągwi u piechoty,
a rotmistrza w pułku, mocą teraźniejszego prawa [...] (
temu
) my król
diplomata nobilitatis
[...]
wydawać będziemy [...].
4
Egzamin maturalny z historii
Arkusz II
Źródło F
Konstytucje Sejmu [...] za Stanisława Augusta od 1788-1792 r.
CCXCIV. Seymiki (1791)
[w:]
Volumina Legum
, t. IX, Kraków 1889, s. 234
IV.
Miejsce i głos na seymikach mają w swoim powiecie szlachta:
Wszyscy dziedzice szlachta, jakikolwiek ze swego dziedzictwa ziemskiego, i z possessyi
swoich dóbr [...] podatek do skarbu Rzeczypospolitej opłacający. [...]
V.
Głosu na seymikach nie mają:
[...] szlachta, którzy nie będą mieli którejkolwiek aktualnej possessyi [...].
VI.
Kandydatem do elekcyi (
tu określenie biernego prawa wyborczego
) będzie:
Do urzędów elekcyjnych, a zatem wszelkich funkcyi, kto z dziedzicznych possessyi,
jakikolwiek do skarbu Rzeczypospolitej płaci podatek.
Źródło G
K. Zienkowska,
Sławetni i urodzeni. Ruch polityczny mieszczaństwa w dobie Sejmu
Czteroletniego
Warszawa 1976, s. 176-177, 179
Krystyna Zienkowska
, współczesna badaczka dziejów społecznych polskiego oświecenia.
Promocje indywidualne [...] nie zmieniały modelu struktury społecznej, co najwyżej
mogły wprowadzać pewne zmiany w społecznej stratyfikacji. Nie podnosiły statusu
społecznego grup, z których arywiści
(karierowicze)
do stanu szlacheckiego przybywali,
a raczej status ten obniżały, skoro trzeba było namaszczenia szlachectwem, aby być oficerem,
urzędnikiem w magistraturach rządowych, nie mówiąc o awansie zawodowym i udziale
w życiu politycznym – słowem skoro wciąż trzeba było „zostać szlachcicem, aby móc być
człowiekiem.”
II. WIEK XIX i XX - SPOŁECZEŃSTWO POLSKIE
OD ROZBIORÓW DO PIERWSZEJ WOJNY ŚWIATOWEJ
Źródło H
F. Gajewski,
Pamiętniki
[w:]
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole
, nr 34, Warszawa 1958, s. 33
Franciszek z Błociszewa Gajewski
(1792-1868), właściciel ziemski w Poznańskiem, pułkownik wojsk Księstwa
Warszawskiego, uczestnik powstania listopadowego.
Przyznać wypada, ze rząd pruski, pomimo całej nienawiści swojej do żywiołu
polskiego i chęci zniemczenia nas, przyłożył się ze swej strony do wprowadzenia większej
oświaty pomiędzy Polakami. [...] Dzisiaj w Księstwie (
Poznańskim
) umie już każdy syn
chłopa czytać, pisać i liczyć. Rząd też postawił dobry byt chłopów na pewniejszych nogach
przez skasowanie zaciągów, a nadanie własności rolnych gospodarzom. [...] Dzisiejszy
wieśniak w Księstwie idzie za własnym zdaniem, już nie zna dawnego pana swego, nie ma
nic wspólnego z nim i nie odnosi się do niego przy każdej okoliczności. [...] Każdy gospodarz
ma dobre konie, wóz okuty [...] a zasadza godność swą na tym, że już czapki nie uchyla przed
szlachcicem.
Egzamin maturalny z historii
5
Arkusz II
Źródło I
M. Milutin do cara Aleksandra II, Petersburg 2 stycznia 1864 r.
[w:]
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole
, op. cit., s. 38
Mikołaj Milutin
(1818-1872), polityk rosyjski, od III 1864 przew. Komitetu Urządzającego do Spraw Król. Polskiego.
Tymczasem chłopa kuszą już trzeci rok pochlebcze obietnice [...] rewolucyjnych
partii. Buntownikom udało się nawet spełnić część swoich obietnic. Powinności włościańskie,
jak wspominano wyżej, w samej swej rzeczy ustały prawie wszędzie i lud, chociaż nie
dowierza trwałości tak niebywałego porządku rzeczy, przecież widocznie się traci i nie wie,
co robić, przywykając stopniowo do tak korzystnego położenia. [...] Jednakże sprawa
powinności i zapewnienia ziemi dla chłopów nie wyczerpuje istoty kwestii włościańskiej.
Chłopi aż dotąd byli pozbawieni zarówno trwałych posiadłości, jak organizacji społecznej;
i własność ziemi, i lokalna władza [...] (w postaci [...] wójta gminy [
przeważnie dziedzica
wsi
]) skupiały się w ręku posiadającej szlachty. Teraz nie da się oddzielić sprawy
zapewnienia ziemi dla chłopów od sprawy uchylenia władzy patrymonialnej.
Źródło J
A. Hertz,
Żydzi w kulturze polskiej
Warszawa 1988, s. 100, 112-114
Aleksander Hertz
(1895-1983), polski socjolog, od 1940 w USA.
W polskim systemie stanowym szlachta tworzyła kastę górną, uprzywilejowaną,
niosącą na sobie charyzmę. Szlachcic był potomkiem Jafeta, płynęła w nim krew lepsza, był
pod każdym względem wyższego gatunku. Folklor szlachecki wytworzył swoistą
antropologię [...]. Wszystko, co nie było szlacheckie, było podlejszego gatunku. Chłop
wywodził się od Chama [...] był nie tylko społecznie, ale i antropologicznie istotą kondycji
niższej. Żyd oczywiście wywodził się od Sema. [...] Każda z tych grup traktowała swoją
kastowość jako coś oczywistego i każda z nich godziła się z tym miejscem jakie system kazał
jej zajmować. [...]
I chłop i Żyd tworzyli – różne co prawda, ale bardzo ważne – elementy systemu
folwarcznego. [...] Żyd był rzemieślnikiem, był wędrownym handlarzem, był źródłem
kredytu. Bardzo też często był pośrednikiem między chłopem a panem [...]. Żydzi w Polsce
szlacheckiej tworzyli kastę. Organizacja kasty powstała w wiekach średnich, utrzymała się
i rozwinęła przez cały czas trwania Rzeczypospolitej szlacheckiej, zachowała się i po jej
upadku. [...]
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl lemansa.htw.pl
Miejsce
na naklejkę
z kodem szkoły
dysleksja
MHI-R1A1P-052
EGZAMIN MATURALNY
Z HISTORII
Arkusz II
POZIOM ROZSZERZONY
Czas pracy 150 minut
ARKUSZ II
MAJ
ROK 2005
Instrukcja dla zdającego
1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 20stron.
Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu
nadzorującego egzamin.
2. Arkusz zawiera dwie części. Część pierwsza arkusza wymaga
analizy materiałów źródłowych, a część druga napisania
krótkiego wypracowania na jeden z podanych tematów.
3. Czynności zaplanuj tak, aby możliwe było rozwiązanie zadań
z obu części arkusza w ciągu 150 minut.
4. Rozwiązania zadań zamieść w miejscu na to przeznaczonym.
5. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
6. Nie używaj korektora.
7. Błędne zapisy przekreśl.
8. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
9. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie
wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla
egzaminatora.
10. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL.
Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne
zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz właściwe.
Za rozwiązanie
wszystkich zadań
można otrzymać
łącznie
50 punktów
Życzymy powodzenia!
Wypełnia zdający przed
rozpoczęciem pracy
tylko
OKE Kraków,
O
KE Wrocław
PESEL ZDAJĄCEGO
KOD
ZDAJĄCEGO
2
Egzamin maturalny z historii
Arkusz II
Temat arkusza:
Społeczeństwo polskie XIII-XX w.
–
bariery społeczne i awans,
mobilność i struktura społeczna.
I. HISTORIA NOWOŻYTNA - OKRES STAROPOLSKI XVI-XVIII w.
Źródło A
Tabl. Struktura stanowa ludności Korony u schyłku XVI w
.
Stany
Ogółem
Wielkopolska Małopolska
Mazowsze
Prusy
Królewskie
w tys.
%
w tys.
%
w tys.
%
w tys.
%
w tys.
%
Ogółem
2977,5 100,0 1016,5 100,0 983,8 100,0 679,9 100,0 297,3 100,0
chłopi
1981,3 66,6
700,3
68,9 677,6
68,9 424,4
62,4 179,0 60,2
mieszczanie
718,7 24,1
256,1
25,2 258,4
26,3
95,7
14,1 108,5 36,5
szlachta
271,8
9,1
57,4
5,6
45,7
4,6 158,9
23,4
9,8
3,3
duchowieństwo
5,7
0,2
2,7
0,3
2,1
0,2
0,9
0,1
.
.
Uwaga:
dane nie obejmują Żydów, dane dla Prus Królewskich bez duchowieństwa.
[w:]
Historia Polski w liczbach
, t. I,
Państwo, społeczeństwo
, wyd. GUS, Warszawa 2003, s. 77
Źródło B
B. Paprocki,
Herby rycerstwa polskiego
(1584)
wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858, s. 414-416
Bartosz Paprocki
(ok. 1543-1614), szlachcic, historyk i heraldyk, autor herbarza „Herby rycerstwa polskiego”.
O klejnocie (
herbie
)
Dąbrowa
starodawnym [...]. Najznaczniej od czasów dawnych
wspominają różne skrypta dom
Rostkowskich
, możny w mazowieckim księstwie, z którego
wiele mężów zasłużonych bywało [...]. Jan Kostka (
Rostkowski
) na Rostkowie był wieku
mego także kasztelanem zakroczymskim, który z Kryską zostawił syna, męża godnego. Dom
Łosiów
starodawny i znaczny na Mazowszu, i na dobrzyńskiej ziemi. [...]. Dom
Zgierskich
na Mazowszu starodawny i znaczny, z którego idą
Kiszkowie
, w Litwie dom możny. [...]
Seczymińscy
w Prusiech dom starodawny od Starogarda.
Morawscy
w ciechanowskim
powiecie.
Budzyńscy
w makowskim powiecie dom rozrodzony.
Dąbrowscy
także dom
rozrodzony.
Źródło C
W. Nekanda Trepka,
Liber generationis plebeanorum
(„Liber chamorum”)
[Księga rodowodowa plebejów]
opr. R. Leszczyński, Wrocław 1995, s. 76, 145, 167, 330, 395
Walerian Nekanda Trepka
(ok. 1583 – ok. 1640) szlachcic, genealog amator, przez wiele lat zbierał, głównie z terenu
Małopolski, informacje o osobach lub rodzinach, w których szlachectwo wątpiono.
Bielecki
nazwał się Jan [...]. Ten kupił Biełkę wioskę pod Stryjem circa (
około
) 1619
i Bieleckim dopiero się począł zwać, udając, że bękart był czyjsi [...].
Gniewięcki
nazwał się był rzeźnik w Krakowie, który wołami kupczył [...] do Śląska.
Bogaty był, a że kupił w krakowskiej ziemi Gniewięcin, z czego zwał się Gniewięckim [...].
Chroślicki
nazwał się Jan, chłopski syn. Służąc u szlachty w sendomierskiej ziemi,
pojął był Chroślicką, dziedziczkę spłachcia (
spłacheć – część jakiegoś obszaru
) jednego
w Chroślicach u Skrzynna, i po tej żenie tak się nazwał. [...]
Radwańskimi
zową się Ćwiekowie [...], a że kupił ociec ich w Radwanowicach
spłacheć trzy mile od Krakowa, stąd nazwał się Radwańskim.
Egzamin maturalny z historii
3
Arkusz II
Szadurski
nazwał się miejski synek z Kalisza. Pojął w Robczycach [...] wdowę, która
po mężu miała do 20 tysięcy, a że doplątał się tak bogatego ożenienia, pomyślał udać się za
szlachcica [...].
Źródło D
J. Le Laboureur de Bleranval,
Relacja z podroży do Polski …,
(1647)
[w:] J. A. Wilder,
Okiem cudzoziemca. Ze wspomnień cudzoziemców o dawnej Polsce,
Warszawa 1959, s. 74-76
Jean Le Laboureur de Bleranval
(1623-1675), Francuz, znalazł się w orszaku towarzyszącym Marii Ludwice, żonie
Władysława IV (później Jana Kazimierza), do Polski w 1646 r.
Nie ma trzeciego stanu w Polsce, gdyż lud, z wyjątkiem trzech głównych miast:
Krakowa dla Polski, Wilna dla Litwy i Gdańska dla Prus, z których każde ma swoje głosy, nie
bierze udziału w głosowaniu do Stanów Królestwa. Cały rząd należy do szlachty
i duchowieństwa, oni panują nad gminem. Jednakże mieszczanie większych miast [...]
stanowią rodzaj pośredni między szlachtą i ludem, gdyż to, co posiadają, należy wyłącznie do
nich. Chłopi, którym nie przysługują żadne przywileje, nie mają prawa opuścić bez
zezwolenia pana jego ziemi [...]; są oni przywiązani do ziemi i uważani za jej część. [...] Tym
ostatnim (
mieszczanom
w Krakowie, bogatym rzemieślnikom i kupcom, urzędnikom sądowym
lub rajcom miejskim
) brak tylko miana szlachciców, gdyż mają ich minę, zamożność
i obyczaje. Dążeniem wszystkich uczciwych ludzi [...] jest otrzymać szlachectwo [...].
Źródło E
Prawo o miastach z 18 kwietnia
1791 r.
[w:]
Konstytucja 3 maja 1791
, opr. J. Kowecki, Warszawa 1983, s. 111, 114-117
Artykuł I O miastach
11.
Tak z urodzenia szlachcie, jako i obywatelom stanu miejskiego tym, którzy potem do
zaszczytu szlachectwa przypuszczonymi zostaną, przyjęcie obywatelstwa miejskiego, w nim
znajdowanie się, sprawowanie urzędów, prowadzenie wszelkiego handlu, utrzymywanie
jakiegokolwiek bądź rękodzieł nic bynajmniej odtąd szkodzić ani uwłaczać nie będzie im
samym ani ich następcom w tymże zaszczycie szlachectwa i prerogatyw do niego
przywiązanych.
Artykuł II O prerogatywach mieszczan
4.
Po odbytej dwuletniej wysłudze publicznej [...] od miast (
wybrani
) plenipotenci na
następnym sejmie zaraz nobilitowani być powinni [...].
5.
Wolno odtąd jest i będzie każdemu mieszczaninowi dóbr ziemskich [...] dziedzicznym
prawem nabywać [...].
6.
Który z mieszczan kupi całkowitą wieś lub miasteczko prawem dziedzicznym [...] na
najpierwszym sejmie [...] nobilitowany zostanie.
7.
Prócz tego na każdym sejmie 30 osób z mieszczan posesyje dziedziczne w miastach
mających do zaszczytu szlacheckiego przypuszczonych być ma [...].
8.
[...] któżby dosłużył się rangi sztabs-kapitana lub kapitana chorągwi u piechoty,
a rotmistrza w pułku, mocą teraźniejszego prawa [...] (
temu
) my król
diplomata nobilitatis
[...]
wydawać będziemy [...].
4
Egzamin maturalny z historii
Arkusz II
Źródło F
Konstytucje Sejmu [...] za Stanisława Augusta od 1788-1792 r.
CCXCIV. Seymiki (1791)
[w:]
Volumina Legum
, t. IX, Kraków 1889, s. 234
IV.
Miejsce i głos na seymikach mają w swoim powiecie szlachta:
Wszyscy dziedzice szlachta, jakikolwiek ze swego dziedzictwa ziemskiego, i z possessyi
swoich dóbr [...] podatek do skarbu Rzeczypospolitej opłacający. [...]
V.
Głosu na seymikach nie mają:
[...] szlachta, którzy nie będą mieli którejkolwiek aktualnej possessyi [...].
VI.
Kandydatem do elekcyi (
tu określenie biernego prawa wyborczego
) będzie:
Do urzędów elekcyjnych, a zatem wszelkich funkcyi, kto z dziedzicznych possessyi,
jakikolwiek do skarbu Rzeczypospolitej płaci podatek.
Źródło G
K. Zienkowska,
Sławetni i urodzeni. Ruch polityczny mieszczaństwa w dobie Sejmu
Czteroletniego
Warszawa 1976, s. 176-177, 179
Krystyna Zienkowska
, współczesna badaczka dziejów społecznych polskiego oświecenia.
Promocje indywidualne [...] nie zmieniały modelu struktury społecznej, co najwyżej
mogły wprowadzać pewne zmiany w społecznej stratyfikacji. Nie podnosiły statusu
społecznego grup, z których arywiści
(karierowicze)
do stanu szlacheckiego przybywali,
a raczej status ten obniżały, skoro trzeba było namaszczenia szlachectwem, aby być oficerem,
urzędnikiem w magistraturach rządowych, nie mówiąc o awansie zawodowym i udziale
w życiu politycznym – słowem skoro wciąż trzeba było „zostać szlachcicem, aby móc być
człowiekiem.”
II. WIEK XIX i XX - SPOŁECZEŃSTWO POLSKIE
OD ROZBIORÓW DO PIERWSZEJ WOJNY ŚWIATOWEJ
Źródło H
F. Gajewski,
Pamiętniki
[w:]
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole
, nr 34, Warszawa 1958, s. 33
Franciszek z Błociszewa Gajewski
(1792-1868), właściciel ziemski w Poznańskiem, pułkownik wojsk Księstwa
Warszawskiego, uczestnik powstania listopadowego.
Przyznać wypada, ze rząd pruski, pomimo całej nienawiści swojej do żywiołu
polskiego i chęci zniemczenia nas, przyłożył się ze swej strony do wprowadzenia większej
oświaty pomiędzy Polakami. [...] Dzisiaj w Księstwie (
Poznańskim
) umie już każdy syn
chłopa czytać, pisać i liczyć. Rząd też postawił dobry byt chłopów na pewniejszych nogach
przez skasowanie zaciągów, a nadanie własności rolnych gospodarzom. [...] Dzisiejszy
wieśniak w Księstwie idzie za własnym zdaniem, już nie zna dawnego pana swego, nie ma
nic wspólnego z nim i nie odnosi się do niego przy każdej okoliczności. [...] Każdy gospodarz
ma dobre konie, wóz okuty [...] a zasadza godność swą na tym, że już czapki nie uchyla przed
szlachcicem.
Egzamin maturalny z historii
5
Arkusz II
Źródło I
M. Milutin do cara Aleksandra II, Petersburg 2 stycznia 1864 r.
[w:]
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole
, op. cit., s. 38
Mikołaj Milutin
(1818-1872), polityk rosyjski, od III 1864 przew. Komitetu Urządzającego do Spraw Król. Polskiego.
Tymczasem chłopa kuszą już trzeci rok pochlebcze obietnice [...] rewolucyjnych
partii. Buntownikom udało się nawet spełnić część swoich obietnic. Powinności włościańskie,
jak wspominano wyżej, w samej swej rzeczy ustały prawie wszędzie i lud, chociaż nie
dowierza trwałości tak niebywałego porządku rzeczy, przecież widocznie się traci i nie wie,
co robić, przywykając stopniowo do tak korzystnego położenia. [...] Jednakże sprawa
powinności i zapewnienia ziemi dla chłopów nie wyczerpuje istoty kwestii włościańskiej.
Chłopi aż dotąd byli pozbawieni zarówno trwałych posiadłości, jak organizacji społecznej;
i własność ziemi, i lokalna władza [...] (w postaci [...] wójta gminy [
przeważnie dziedzica
wsi
]) skupiały się w ręku posiadającej szlachty. Teraz nie da się oddzielić sprawy
zapewnienia ziemi dla chłopów od sprawy uchylenia władzy patrymonialnej.
Źródło J
A. Hertz,
Żydzi w kulturze polskiej
Warszawa 1988, s. 100, 112-114
Aleksander Hertz
(1895-1983), polski socjolog, od 1940 w USA.
W polskim systemie stanowym szlachta tworzyła kastę górną, uprzywilejowaną,
niosącą na sobie charyzmę. Szlachcic był potomkiem Jafeta, płynęła w nim krew lepsza, był
pod każdym względem wyższego gatunku. Folklor szlachecki wytworzył swoistą
antropologię [...]. Wszystko, co nie było szlacheckie, było podlejszego gatunku. Chłop
wywodził się od Chama [...] był nie tylko społecznie, ale i antropologicznie istotą kondycji
niższej. Żyd oczywiście wywodził się od Sema. [...] Każda z tych grup traktowała swoją
kastowość jako coś oczywistego i każda z nich godziła się z tym miejscem jakie system kazał
jej zajmować. [...]
I chłop i Żyd tworzyli – różne co prawda, ale bardzo ważne – elementy systemu
folwarcznego. [...] Żyd był rzemieślnikiem, był wędrownym handlarzem, był źródłem
kredytu. Bardzo też często był pośrednikiem między chłopem a panem [...]. Żydzi w Polsce
szlacheckiej tworzyli kastę. Organizacja kasty powstała w wiekach średnich, utrzymała się
i rozwinęła przez cały czas trwania Rzeczypospolitej szlacheckiej, zachowała się i po jej
upadku. [...]
[ Pobierz całość w formacie PDF ]