Bocheński - Współczesne metody myślenia, Politechnika Wrocławska PWr, Metodologia pracy doświadczalnej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
JÓZEF M. BOCHEŃSKI
WSPÓŁCZESNE
METODY
MYŚLENIA
»W drodze* Poznań 1992
Tytuł oryginału
t)ie
zeitgenósiischen Denkmenthoden
? A Francke AG Yerlag Bern 1954
^
Copynght for the Polish edition by
Wydawnictwo “W drodze" 1988
Spis treści
Uwaga tłumacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Przełożył i opracował
Stanisław Judycki
I. WPROWADZENIE
Opracowanie graficzne
Rafal Drozdowski
1.. Terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Terminologia ontologiczna — Terminologia psychologiczna —
Terminologia semiotyczna — Terminologia teoriopoznawcza
2. Logika, metodologia i nauka . . . . . . . . . . . . . . 19
Logika — Metodologia — Nauka — Nauka i logika — Plan
książki
Zdjęcie na okładce
Stanisław Fredro-Boniecki
II. METODA FENOMENOLOGICZNA
3. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Historyczne uwagi wstępne — Metodologiczne uwagi wstępne
— Istotne rysy fenomenologii — Uprawomocnienie metody feno-
menologicznej
4. Z powrotem do rzeczy samych! . . . . . . . . . . . . . 29
Ogląd istoty — Obiektywizm — Subiektywne myślenie Kierke-
gaarda — Wyłączenie teorii i tradycji — Pozytywne reguły oglądu
istoty
5. Przedmiot badań fenomenologicznych . . . . . . . . . 35
Fenomen — Wyłączenie istnienia — Istota — Istota a znaczenie
słowa — Fenomenologia egzystencji — O nowszej i “głębszej"
fenomenologii
ISBN 83-7033-121-1
III. METODY SEMIOTYCZNE
..W drodze"
Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów
61-716 Poznań, ul. Kościuszki 99
6. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Metodologiczne uwagi wstępne — Historyczne uwagi wstępne —
Ogólne uprawomocnienie analizy języka — Trzy wymiary znaku
— Semiotyczne pojęcie słowa
7. Formalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Orientacja wstępna — Liczenie — Zastosowanie liczenia do przed-
miotów nie-matematycznych — Sens ejdetyczny i operacyjny —
Model — Istota formalizmu — Uprawomocnienie formalizmu —
Sztuczny język
SPIS TRhSCI
SPIS
iKi-.sr l
* S\ntaktyczne reguh sensu . . . . . . . . . . .
Budowa )ę/>ka — Pojecie kategorii syntaktycznej i
argumenty — Przykłady syntaktycznego nonsensu
9. Funkcje i >topnie semantyczne Dwie semantyczne
funkcje znaku — Mówienie o tym. co nie wy-powiedzialne
— Oznaczanie i znaczenie — Stopnie semantyczne — O
użyciu cudzysłowu
5
V. METODY REDUKCYJNE
4
Funktory
i~ Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . HC
Historyczne uwagi wstępne — Pojęcie i podział redukcji — Redukcja
regresywna i pojęcie wyjaśniania — Weryfikacja — Nauki redukcyjne
5
IX. Struktura nauk przyrodniczych . . . . . . . . . .
KK
10. iens semantyczny i werynicowainosc . . . . . . . . . «•»
Metodologiczne znaczenie problemu — Zasada weryfikowalności
— Co to znaczy ..weryfikowalny?" — Zasada intersubiektywności
— Weryfikowalność zdań ogólnych
S
Zdania obserwacyjne — Postęp w naukach przyrodniczych —
Weryfikacja — Doświadczenie i myślenie — Schematyczna ilustracja
— Teoria Kopernika — Przykłady weryfikacji
19. Typy zdań wyjaśniających . . . . . . . . . . . . . . . 113
Wprowadzenie — Typy warunków — Wyjaśnianie kauzalne i teleo-
logiczne — Prawa funkcjonalne — Prawa statystyczne
20. Indukcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Indukcja autentyczna i nieautentyczna — Podział indukcji —
Metody Milla — Założenia metod Milla — Indukcja i system —
Reguła prostoty — Streszczenie. Interpretacje filozoficzne
21. Prawdopodobieństwo i statystyka . . . . . . . . . . . 125
Dwa znaczenia słowa “prawdopodobieństwo" — Statystyka —
Wzajemna zależność fenomenów — Tablice korelacyjne — Kore-
lacja i prawdopodobieństwo
22. Metoda historyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Nauki przyrodnicze i historia — Punkt wyjścia — Wybór — Inter-
pretacja — Krytyka historyczna — Wyjaśnianie historyczne —
Uwagi końcowe
10. Sens semantyczny i weryfikowalność . . . . . . . . . 64
etodologiczne znaczenie problemu — Co to znaczy
..weryfikowalny?" — Zasada intersubiektywności
11. Przykład zastosowania metod semantycznych . . . . . 70 A. Jarski:
Pojęcie zdania prawdziwego w języku potocznym
IV. METODA AKSJOMATYCZNA
12. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Struktura poznawania pośredniego — Prawo i reguła — Dwie
podstawowe formy wnioskowania — Niezawodne i zawodne reguły
wnioskowania — Historyczne uwagi wstępne — Plan prezentacji
13. System aksjomatyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Wstępne pojęcie systemu aksjomatycznego — Budowa aksjoma-
tycznego systemu zdań — Wymagania dotyczące systemu aksjo-
matycznego — System konstytucyjny — Dedukcja progresywna i
regresywna
14. Logika matematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Znaczenie metodologiczne — Historia logiki matematycznej —
Istotne rysy logiki matematycznej — Udział logiki matematycznej w
pozalogicznych systemach aksjomatycznych — Względność sy-
stemów logicznych — Implikacja i wyprowadzalność
Posłowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Współczesna filozofia nauk przyrodniczych
(uzupełnienie 1986) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Wskazówki dotyczące literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Posłowie do przekładu polskiego (1989) . . . . . . . . . . . . 144
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
15. Definicja i tworzenie pojęć . . . . . . . . . . . . . . 92
Podstawowe typy definicji — Typy definicji syntaktycznych —
Definicja za pomocą systemu aksjomatycznego — Definicje se-
mantyczne — Definicje realne
16. Przykład zastosowania metody aksjomatycznej . . . .
Aksjomatyzacja logiki zdań Hilberta-Ackermanna
Uwaga tłumacza
Książka I. M. Bocheńskiego
Współczesne metody myślenia
miała l wydanie w 1954 roku
(Die zeitgenóssischen Denkme-
thoden.
Dalp TB. Bd. 304, Bern, Francke, 1954). Dotychczas
wznowiono ją 9 razy (ostatnie wyd. z 1986 r.). Polskie tłuma-
czenie jest 4 z kolei po hiszpańskim
(Los metodos actueles del
pensamiento.
tłum. R. Drudis Baldrich, Madrid, Edicio-neb
Rialp, 1957). angielskim
(The Methods of Contemporary
Thought,
tłum. P. Caws. Harper Torchbooks, New York, 1968) i
chińskim (Szanghaj 1987). Planowana jest też wersja francuska.
Polskie tłumaczenie zawiera również uzupełnienie pochodzące
z 1986 roku, przewidziane do wydania francuskiego, pt.
Współczesna filozofia nauk przyrodniczych.
Autor zezwolił na
dołączenie tego tekstu do wydania polskiego.
Należy zauważyć, że
Współczesne metody myślenia
oprócz
zalet zwięzłości, precyzji i jasności, z jakimi prezentują najważ-
niejsze elementy współczesnej metodologii nauk i filozofii poz-
nania naukowego, wniosły również oryginalny wkład do filozofii.
Najogólniejszy podział nauk przedstawiony tutaj przez Bo-
cheńskiego, tzn. na nauki dedukcyjne i redukcyjne, nie zaś jak to
było tradycyjnie na dedukcyjne i indukcyjne, został odnotowany
w wielkim słowniku historii filozofii J. Rittera
(Histori-sches
Wórterbuch der Philosophie,
Bd. 2, 622, hasło “Erfa-
hrungswissenschaft").
Przedmowa
Książeczka ta jest próbą przedstawienia w bardzo
elemen-
tarny
sposób najważniejszych
ogólnych —
tzn. używanych w
wielu dziedzinach — metod
myślenia,
zgodnie z poglądami
dzisiejszych metodologów.
Aby uniknąć nieporozumień, korzystne będzie nieco bliższe
wyjaśnienie wszystkich wymienionych wyżej ograniczeń.
1. Chodzi tu o
metody
myślenia; książka ta należy do dzie-
dziny ogólnej metodologii, a więc tej części logiki, która do-
tyczy zastosowania praw logicznych do praktykrmyślenia. Na-
leży zauważyć, że została ona napisana przez logika, stąd też
prawdopodobnie bierze się pewna jej jednostronność: szcze-
gólne podkreślenie tego, co logiczne w omawianych metodach.
Co prawda, wydaje się. że akurat to, co logiczne jest decydujące
w metodologii.
2. Książka ta zawiera tylko rzeczy bardzo
elementarne.
Tak
ważne teorie, jak np. teoria prawdopodobieństwa lub szcze-
góły metody historycznej zostały albo zupełnie nie uwzględnione,
albo tylko zarysowane. Było to jednak konieczne, aby na tych
niewielu stronach móc powiedzieć to, co istotne. Wyłączone
zostało szczególnie wszystko, co zakładałoby jakąkolwiek
znajomość matematyki — z wyjątkiem zupełnie prostych
operacji rachunkowych — i logiki matematycznej. Tak samo,
aby tekst uczynić lepiej zrozumiałym dla laika, zrezygnowano
częściowo z fachowej terminologii.
3. Pomimo dogmatycznej formy książka ta jest
referatem.
Autor nie bierze osobiście żadnej odpowiedzialności za reguły i
uzasadnienia, które opisuje. Gdyby pisał metodologię syste-
matycznie, wypadłaby ona być może całkowicie inaczej niż
treść tej książki.
4. Poglądy tutaj referowane są
poglądami metodologów,
nie
zaś samych naukowców. W tej mierze jest to zatem książka o
współczesnej filozofii. Jednakże słowo ..filozofia" musi być
tutaj rozumiane w bardzo wąskim i niepotocznym sensie, po-
nieważ prawdziwie filozoficzne pytania, np. te, które dotyczą
natury logiki lub podstaw indukcji zostały prawie całkowicie
pominięte. Książka omawia wyłącznie metody, nie zaś ich in-
terpretacje i ostateczne uzasadnienia.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl lemansa.htw.pl
JÓZEF M. BOCHEŃSKI
WSPÓŁCZESNE
METODY
MYŚLENIA
»W drodze* Poznań 1992
Tytuł oryginału
t)ie
zeitgenósiischen Denkmenthoden
? A Francke AG Yerlag Bern 1954
^
Copynght for the Polish edition by
Wydawnictwo “W drodze" 1988
Spis treści
Uwaga tłumacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Przełożył i opracował
Stanisław Judycki
I. WPROWADZENIE
Opracowanie graficzne
Rafal Drozdowski
1.. Terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Terminologia ontologiczna — Terminologia psychologiczna —
Terminologia semiotyczna — Terminologia teoriopoznawcza
2. Logika, metodologia i nauka . . . . . . . . . . . . . . 19
Logika — Metodologia — Nauka — Nauka i logika — Plan
książki
Zdjęcie na okładce
Stanisław Fredro-Boniecki
II. METODA FENOMENOLOGICZNA
3. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Historyczne uwagi wstępne — Metodologiczne uwagi wstępne
— Istotne rysy fenomenologii — Uprawomocnienie metody feno-
menologicznej
4. Z powrotem do rzeczy samych! . . . . . . . . . . . . . 29
Ogląd istoty — Obiektywizm — Subiektywne myślenie Kierke-
gaarda — Wyłączenie teorii i tradycji — Pozytywne reguły oglądu
istoty
5. Przedmiot badań fenomenologicznych . . . . . . . . . 35
Fenomen — Wyłączenie istnienia — Istota — Istota a znaczenie
słowa — Fenomenologia egzystencji — O nowszej i “głębszej"
fenomenologii
ISBN 83-7033-121-1
III. METODY SEMIOTYCZNE
..W drodze"
Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów
61-716 Poznań, ul. Kościuszki 99
6. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Metodologiczne uwagi wstępne — Historyczne uwagi wstępne —
Ogólne uprawomocnienie analizy języka — Trzy wymiary znaku
— Semiotyczne pojęcie słowa
7. Formalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Orientacja wstępna — Liczenie — Zastosowanie liczenia do przed-
miotów nie-matematycznych — Sens ejdetyczny i operacyjny —
Model — Istota formalizmu — Uprawomocnienie formalizmu —
Sztuczny język
SPIS TRhSCI
SPIS
iKi-.sr l
* S\ntaktyczne reguh sensu . . . . . . . . . . .
Budowa )ę/>ka — Pojecie kategorii syntaktycznej i
argumenty — Przykłady syntaktycznego nonsensu
9. Funkcje i >topnie semantyczne Dwie semantyczne
funkcje znaku — Mówienie o tym. co nie wy-powiedzialne
— Oznaczanie i znaczenie — Stopnie semantyczne — O
użyciu cudzysłowu
5
V. METODY REDUKCYJNE
4
Funktory
i~ Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . HC
Historyczne uwagi wstępne — Pojęcie i podział redukcji — Redukcja
regresywna i pojęcie wyjaśniania — Weryfikacja — Nauki redukcyjne
5
IX. Struktura nauk przyrodniczych . . . . . . . . . .
KK
10. iens semantyczny i werynicowainosc . . . . . . . . . «•»
Metodologiczne znaczenie problemu — Zasada weryfikowalności
— Co to znaczy ..weryfikowalny?" — Zasada intersubiektywności
— Weryfikowalność zdań ogólnych
S
Zdania obserwacyjne — Postęp w naukach przyrodniczych —
Weryfikacja — Doświadczenie i myślenie — Schematyczna ilustracja
— Teoria Kopernika — Przykłady weryfikacji
19. Typy zdań wyjaśniających . . . . . . . . . . . . . . . 113
Wprowadzenie — Typy warunków — Wyjaśnianie kauzalne i teleo-
logiczne — Prawa funkcjonalne — Prawa statystyczne
20. Indukcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Indukcja autentyczna i nieautentyczna — Podział indukcji —
Metody Milla — Założenia metod Milla — Indukcja i system —
Reguła prostoty — Streszczenie. Interpretacje filozoficzne
21. Prawdopodobieństwo i statystyka . . . . . . . . . . . 125
Dwa znaczenia słowa “prawdopodobieństwo" — Statystyka —
Wzajemna zależność fenomenów — Tablice korelacyjne — Kore-
lacja i prawdopodobieństwo
22. Metoda historyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Nauki przyrodnicze i historia — Punkt wyjścia — Wybór — Inter-
pretacja — Krytyka historyczna — Wyjaśnianie historyczne —
Uwagi końcowe
10. Sens semantyczny i weryfikowalność . . . . . . . . . 64
etodologiczne znaczenie problemu — Co to znaczy
..weryfikowalny?" — Zasada intersubiektywności
11. Przykład zastosowania metod semantycznych . . . . . 70 A. Jarski:
Pojęcie zdania prawdziwego w języku potocznym
IV. METODA AKSJOMATYCZNA
12. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Struktura poznawania pośredniego — Prawo i reguła — Dwie
podstawowe formy wnioskowania — Niezawodne i zawodne reguły
wnioskowania — Historyczne uwagi wstępne — Plan prezentacji
13. System aksjomatyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Wstępne pojęcie systemu aksjomatycznego — Budowa aksjoma-
tycznego systemu zdań — Wymagania dotyczące systemu aksjo-
matycznego — System konstytucyjny — Dedukcja progresywna i
regresywna
14. Logika matematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Znaczenie metodologiczne — Historia logiki matematycznej —
Istotne rysy logiki matematycznej — Udział logiki matematycznej w
pozalogicznych systemach aksjomatycznych — Względność sy-
stemów logicznych — Implikacja i wyprowadzalność
Posłowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Współczesna filozofia nauk przyrodniczych
(uzupełnienie 1986) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Wskazówki dotyczące literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Posłowie do przekładu polskiego (1989) . . . . . . . . . . . . 144
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Indeks rzeczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
15. Definicja i tworzenie pojęć . . . . . . . . . . . . . . 92
Podstawowe typy definicji — Typy definicji syntaktycznych —
Definicja za pomocą systemu aksjomatycznego — Definicje se-
mantyczne — Definicje realne
16. Przykład zastosowania metody aksjomatycznej . . . .
Aksjomatyzacja logiki zdań Hilberta-Ackermanna
Uwaga tłumacza
Książka I. M. Bocheńskiego
Współczesne metody myślenia
miała l wydanie w 1954 roku
(Die zeitgenóssischen Denkme-
thoden.
Dalp TB. Bd. 304, Bern, Francke, 1954). Dotychczas
wznowiono ją 9 razy (ostatnie wyd. z 1986 r.). Polskie tłuma-
czenie jest 4 z kolei po hiszpańskim
(Los metodos actueles del
pensamiento.
tłum. R. Drudis Baldrich, Madrid, Edicio-neb
Rialp, 1957). angielskim
(The Methods of Contemporary
Thought,
tłum. P. Caws. Harper Torchbooks, New York, 1968) i
chińskim (Szanghaj 1987). Planowana jest też wersja francuska.
Polskie tłumaczenie zawiera również uzupełnienie pochodzące
z 1986 roku, przewidziane do wydania francuskiego, pt.
Współczesna filozofia nauk przyrodniczych.
Autor zezwolił na
dołączenie tego tekstu do wydania polskiego.
Należy zauważyć, że
Współczesne metody myślenia
oprócz
zalet zwięzłości, precyzji i jasności, z jakimi prezentują najważ-
niejsze elementy współczesnej metodologii nauk i filozofii poz-
nania naukowego, wniosły również oryginalny wkład do filozofii.
Najogólniejszy podział nauk przedstawiony tutaj przez Bo-
cheńskiego, tzn. na nauki dedukcyjne i redukcyjne, nie zaś jak to
było tradycyjnie na dedukcyjne i indukcyjne, został odnotowany
w wielkim słowniku historii filozofii J. Rittera
(Histori-sches
Wórterbuch der Philosophie,
Bd. 2, 622, hasło “Erfa-
hrungswissenschaft").
Przedmowa
Książeczka ta jest próbą przedstawienia w bardzo
elemen-
tarny
sposób najważniejszych
ogólnych —
tzn. używanych w
wielu dziedzinach — metod
myślenia,
zgodnie z poglądami
dzisiejszych metodologów.
Aby uniknąć nieporozumień, korzystne będzie nieco bliższe
wyjaśnienie wszystkich wymienionych wyżej ograniczeń.
1. Chodzi tu o
metody
myślenia; książka ta należy do dzie-
dziny ogólnej metodologii, a więc tej części logiki, która do-
tyczy zastosowania praw logicznych do praktykrmyślenia. Na-
leży zauważyć, że została ona napisana przez logika, stąd też
prawdopodobnie bierze się pewna jej jednostronność: szcze-
gólne podkreślenie tego, co logiczne w omawianych metodach.
Co prawda, wydaje się. że akurat to, co logiczne jest decydujące
w metodologii.
2. Książka ta zawiera tylko rzeczy bardzo
elementarne.
Tak
ważne teorie, jak np. teoria prawdopodobieństwa lub szcze-
góły metody historycznej zostały albo zupełnie nie uwzględnione,
albo tylko zarysowane. Było to jednak konieczne, aby na tych
niewielu stronach móc powiedzieć to, co istotne. Wyłączone
zostało szczególnie wszystko, co zakładałoby jakąkolwiek
znajomość matematyki — z wyjątkiem zupełnie prostych
operacji rachunkowych — i logiki matematycznej. Tak samo,
aby tekst uczynić lepiej zrozumiałym dla laika, zrezygnowano
częściowo z fachowej terminologii.
3. Pomimo dogmatycznej formy książka ta jest
referatem.
Autor nie bierze osobiście żadnej odpowiedzialności za reguły i
uzasadnienia, które opisuje. Gdyby pisał metodologię syste-
matycznie, wypadłaby ona być może całkowicie inaczej niż
treść tej książki.
4. Poglądy tutaj referowane są
poglądami metodologów,
nie
zaś samych naukowców. W tej mierze jest to zatem książka o
współczesnej filozofii. Jednakże słowo ..filozofia" musi być
tutaj rozumiane w bardzo wąskim i niepotocznym sensie, po-
nieważ prawdziwie filozoficzne pytania, np. te, które dotyczą
natury logiki lub podstaw indukcji zostały prawie całkowicie
pominięte. Książka omawia wyłącznie metody, nie zaś ich in-
terpretacje i ostateczne uzasadnienia.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]